Kategorie: Płeć i małżeństwo
I. Poglądy wielkich filozofów na temat małżeństwa
1. Arystoteles i św. Tomasz z Akwinu
Już Sokrates hołdował trwałym więziom interpersonalnym. Uważał, że małżeństwo jednego mężczyzny i jednej kobiety może doprowadzić do oczekiwanego zawiązania przyjaźni między obywatelami państwa.
Inny wielki grecki filozof Arystoteles uważał, że natura ludzka ma jedną i naturalną wielkość – siłę przyjaźni. Arystoteles z którego czerpali myśliciele broniący trwałości i nierozerwalności małżeństwa (m. in. święty Tomasz z Akwinu) stworzył koncepcję przyjaźni jako relacji międzyludzkiej opartej na dobru w sobie (bonum bonestum) Taka przyjaźń jest według niego trwała. Mąż w małżeństwie „arystotelesowskim” jest jak kierownik wolnego państwa, a w stosunku do dzieci królewski władca. Ów wielki mędrzec podkreśla, iż stosunek męża do żony musi wynikać z troski o jej dobro.
Najlepszymi wg Arystotelesa są rządy arystokratyczne i takie powinny być stosunki między rodzicami a dziećmi, małżonkowie to arystokraci – rządzą oboje. Mężczyzna ma władze w tych obszarach w których powinien ją mieć, podobnie kobieta. Demokrację nazywa wynaturzeniem władzy królewskiej.
Tomasz z Akwinu uważał małżeństwo za zgodne z ludzką naturą, niejako wpisane w nią.
Inny wielki obrońca nierozerwalności małżeństwa August Comte uznawał, iż jedynie w małżeństwie możliwa jest przyjaźń. Pisał, że żadnemu dobrowolnemu związkowi nie towarzyszy taka pełnia zaufania i wzajemnego oddania.
2. Platon, John Steward Mill i inni – przeciwnicy nierozerwalności
Nietzsche uważał, że małżeństwo jest przeszkodą w realizacji woli mocy.
John Stuart Mill natomiast stwierdzał, że postęp w dziejach zrealizuje się dopiero wtedy gdy małżeństwo, relacja będąca podstawą innych społecznych stosunków poddana zostanie prawu równości. Rozwody muszą więc być dopuszczalne jako implikacja postulatu owej równości.
Dla Platona miłość to dążenie do posiadania dobra na zawsze.
W swoim dziele „Państwo” proponuje związki erotyczne na jakiś czas z kolejnymi osobami. Popiera niewierzących w możliwość dotrzymywania trwałych zobowiązań
Co może najistotniejsze, wg Platona i idących za nim filozofów adresatem miłości małżeńskiej jest ogół, bytowość wyższa, a nie konkretna jednostka. Postuluje on poddanie wspólnoty kobiet władzy państwa.
Według pozostałych myślicieli adresatem tej miłości jest jedyna niepowtarzalna osoba ludzka, której wartość nie jest sprowadzana do dobra jakiegoś ogółu.
II. Dwie kwestie determinujące poglądy na trwałość małżeństwa
1. Podejście do równości kobiet i mężczyzn
Platon postuluje odgórne dobieranie małżonków przez rządzących. Mężczyźni i kobiety są według niego sobie równi i dlatego powinni pełnić te same funkcje w państwie.
Według Platona kobieta różni się od mężczyzny tylko cechami fizycznymi
Arystoteles z kolei uważał człowieczeństwo kobiet i mężczyzn jako równe, jednak określał małżeństwo jako związek nierównych, bo mających różne obowiązki względem siebie, oraz odmienne cechy płciowe.
Zarówno prace Platona jak i Arystotelesa zawierają konkluzje o aksjologicznej (co do wartości) nierówności kobiet. Arystoteles zauważał, że różnice między kobietami a mężczyznami są głębokie, a człowieczeństwo kobiety jest bytowo gorsze. Arystoteles i Tomasz z Akwinu zgodnie uznali, że rozum kobiety nie jest w stanie w pełni się rozwinąć tak jak rozum mężczyzny (chodzi o rozum praktyczny, kierujący działaniem).
Zdaniem Arystotelesa cnoty moralne są takie same dla kobiety i mężczyzny (z pewnymi jednak różnicami zależnymi od zadań dla kobiet i mężczyzn, mogą być bowiem cnoty właściwe tylko mężczyznom lub tylko kobietom – milczenie na przykład jest cnotą kobiety - umiarkowanie, dzielność i sprawiedliwość kobiety i mężczyzny nie jest taka sama)
U Platona znajdą coś swojego zarówno zwolennicy równości jaki i nierówności między płciami.
Spinoza stwierdził, że nie może się dziać bez większej szkody dla pokoju, aby mężczyźni i kobiety panowali na równi.
Dla Augusta Comte pierwsze zadanie kobiety to uroczyste poświęcenie się rodzinie Dzięki
małżeńskiemu wpływowi małżonek i matek ma się dokonać moralne przeobrażenie mężczyzn i całej ludzkości. Pozytywnie oceniał uwolnienie kobiety od rodzicielstwa, bo kobieta dla niego to przede wszystkim towarzyszka mężczyzny. Co istotne, wszyscy ci, którzy postulują równość widzą w macierzyństwie przeszkodę.
Kant twierdził, że kobiety znajdują się w stanie niepełnoletniości
John Steward Mill postuluje dozbrojenie kobiety w instytucję rozwodów. Możność jaką ma według niego kobieta stania się nieznośną stwarza przeciwwagę dla tyranii mężowskiej; czyniąc ofiary w drugiej połowie rodu ludzkiego, stosowaną zwykle bywa do mężów najmniej skłonnych do zostania tyranami.
Marksiści twierdzili, że przed pojawieniem się prywatnej własności kobieta miała w społeczeństwie wysoką pozycję. A nawet miało być w nim wg Engelsa (1949 t.2 s. 159 -310) rozpowszechnione panowanie kobiet.
Wyróżniali trzy formy małżeństwa odpowiadające fazom rozwoju ludzkości:
Własność prywatna wzbudzała w ojcu chęć przekazania posiadanych dóbr dzieciom, a przez to musiał on być pewny swojego ojcostwa.
Zniesienie własności prywatnej miało doprowadzić do prawdziwej dwustronnej monogamii. Ma zniknąć prostytucja i niewierność mężów, którzy nie będą musieli troszczyć się o nierozerwalność związku. Homo oeconomicus broni się przed śmiercią przekazując swą własność dzieciom. Należy zadać mu śmierć.
Według marksistów mężczyźni kapitalistycznej cywilizacji traktowali kobiety instrumentalnie, zaniedbywali je, przez to u ich boku był stały kochanek. Kobieta z ich punktu widzenia oddaje swe ciało w niewolę mężowi.
Poza tym wprowadzona przez kapitalistów monogamia ma być tylko dla kobiety, mężczyzna dalej funkcjonował w małżeństwie grupowym. Małżeństwo burżuazyjne jest przede wszystkim wspólnotą żon. Miłość płciowa do kobiety staje się możliwa tylko wśród klas uciśnionych, które są wolne od posiadania.
Małżeństwo proletariackie jest monogamiczne w etymologicznym znaczeniu tego słowa. Z woli je zawierający, staje się wręcz niepotrzebnym rytuałem potwierdzającym oczywistość.
Wskutek zniesienia własności prywatnej zniknie nierozerwalność małżeństwa i przewaga mężczyzny, urzeczywistni się prawdziwa monogamia, gdyż obustronnym motywem zawarcia związku będzie wzajemna skłonność. Społeczeństwo musi odciążyć kobietę od macierzyństwa, które ją zniewala i będzie opiekować się wszystkimi dziećmi jednakowo i przywrócić kobietę produkcji społecznej. Doprowadzi też do niczym nieskrępowanych stosunków płciowych.
Na przeciwnym biegunie znajdowali się personaliści, dopatrujący się przyczyn nierówności między i napięć między płciami w ludzkim wnętrzu. Wojtyła uznawał, iż kobieta jest bardziej uczuciowa, mężczyzna zaś bardziej zmysłowy. Kobieta wydaje się przy tym bardziej bierna, choć w inny sposób jest bardziej aktywna. Miłość mężczyzny wydaje się być bardziej ujawniona i zobiektywizowana. Inny jest rozwój wstydliwości, u mężczyzny mamy większą czytelność sytuacji erotycznej, u kobiety zmysłowość jest ukryta w uczuciowości. (poczucie wstydu seksualnego jest łącznikiem)
Płodność i piękno to kryterium mężczyzny, którym wg Tomasza z Akwinu posługuje się przy wyborze kobiety dla siebie. Akwinata stwierdza, iż kobieta potrzebuje by ktoś nią rządził i lepiej, by był tym kimś mężczyzna, bo ma rozum doskonalszy i większą siłę.
Tomek Zbrzezny
Czy naprawdę między kobietami a mężczyznami jest psychologiczna przepaść? Przeczytaj tekst o psychologii mężczyzny.
Komunikacja jest markerem jakości małżeństwa. Co powinieneś o niej wiedzieć?